• Efekty naszej pracy 2008 i 2009

Prace remontowo - konserwatorskie

przy nagrobku Bogdana Romaszkana - wiceburmistrza burmistrza Kut

Możemy znaleźć informacje w księgach metrykalnych kościoła obrządku ormiańsko-katolickiego w Kutach, że  został ochrzczony 18.01.1813 roku. Znajduje się tam zapis o Deodacie Romaszkanie ( po polsku Bogdanie), który był synem Jana Dzarugieiwcza ( Zarugiewicza) Romaszkana i Katarzyny z domu Osadca ( córki Krzysztofa Osadcy).
Bogdan Romaszkan prawdopodobnie ożenił się w Kutach 31.01.1843 roku ze swoją daleką kuzynką, gdyż w księdze metrykalnej jest zapis, iż młodzi otrzymali dyspensę od 3 stopnia pokrewieństwa, Rypsymą Osadcówną ( córką Zachariasza Osadcy). Panna młoda w dniu ślubu miała 18 lat, pan młody 30. Świadkami na ślubie, błogosławionym przez  ks. Krzysztofa Abrahamowicza   proboszcza parafii kuckiej, byli Grzegorz i Anna Osadcowie.
Bogdan ( Deodat ) Romaszkan zmarł 7 sierpnia 1893 roku przypuszczalnie w Kutach jednak nie możemy tej informacji potwierdzić ze względu na braki w księgach metrykalnych kuckich z tego okresu.
W grobie pochowany został również Zacharyasz Romaszkan  przypuszczalne syn vice burmistrza urodzony w 1846 roku, zmarły 30.08.1902

Pierwsze prace inwentaryzacyjne i porządkowe prowadzone były przez nas już w roku 2008, zaś w 2009 zostały przeprowadzone prace przy cokole, którego duże ubytki mogły doprowadzić do zawalenia całego nagrobka. Nagrobka ważnego dla społeczności ormiańskiej, bo jest to nagrobek v-ce burmistrza Kut. Prace te pozwoliły na zachowanie pomnika minionej chwały do roku 2021 w takim stanie, aby mogła zostać przeprowadzona profesjonalna ratująca go konserwacja.
Jak wspomniałam wyżej w grobie, na którym ustawiony jest nagrobek spoczywają dwie osoby - ojciec i syn. Z dużym prawdopodobieństwem możemy stwierdzić, że żona Bogdana ( Deodata) i matka Zacharyasza nie spoczywa w tym samym grobowcu. Podczas naszych prac inwentaryzacyjnych odnaleźliśmy nagrobek Rypsymy Romaszkanowej urodzonej w 1925 roku - zmarłej w 1849 - w zupełnie innym miejscu na kuckim cmentarzu.


W 2009 roku przeprowadziliśmy następujące prace:
1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie wszelkich roślin porastających pole grobowe;
2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy łopatek, skalpeli i szczotek całej  powierzchni nagrobka z porastających ją mchów i porostów;
3) Uzupełnienie ubytków podmurówki, wmurowanie luźnych cegieł na zaprawę cementowo-wapienną z piachem i otynkowanie całej powierzchni podmurówki tynkiem cementowo – wapiennym;
4) Spryskanie nagrobka substancją mchobójczą a  pola grobowego roztworem  herbicydu.

W roku 2021 Fundacja Armenian Foundation dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej ( środki pochodzące z Funduszu Promocji Kultury) przeprowadziła prace remontowo - konserwatorskie przy nagrobku Bogdana Romaszkana na cmentarzu w Kutach.
W prowadzonym przez Fundację Armenian Foundation spisie inwentaryzacyjnym nagrobek wiceburmistrza Bogdana Romaszkana ma numer 94.
Czas i miejsce powstania obiektu: 1893rok, Kuty / obecnie Ukraina.
Warsztat: nieznany.
Materiał: wapień, płyty marmurowe: marmur biały, marmur szary, zaprawa cementowa, cegły.
Technika wykonania: kucie, ciosanie, wylewanie, murowanie, tynkowanie.
Wymiary:
Płyta - wysokość: 12 cm, szerokość: 61cm, długość: 191cm;                 
cokół -  podstawa wysokość: 194cm; szerokość: f.115cm, b.100cm,
trzon f.i b. szerokość: 41cm;
krzyż wysokość: 90cm, szerokość: 45cm
Termin wykonania prac konserwatorskich: lipiec - październik 2021r.
Opis stanu zachowania i przyczyny zniszczeń.
Trzon nagrobka (cokół), trzy stopnie, krzyż  i  pozioma płyta zostały wykonane, wykute z kamienia wapiennego. Pierwszy stopień – cokół pionowego elementu nagrobka jest wykonany z betonu ( prawdopodobnie element wtórny ). W celu  zniwelowania spadku podłoża, pod posadowieniem  nagrobka,  pionowe ścianki cokołu betonowego zostały wylane w  nierównych wysokościach. Część pionowa - cokół wraz z krzyżem, są przechylone  i nie posiadają styku z leżąca płytą nagrobną, nieznacznie przechyloną w poziomie. Wokół nagrobka widoczne pozostałości zlasowanych cegieł, prawdopodobnie ślady bordiury okalającej poziomą płytę ( po podniesieniu płyty zauważono leżące pod nią cegły – elementy bordiury i posadowienia ). Całość nagrobka pokryta jest luźnymi  nawarstwieniami  mineralnymi, ziemią, humusem i  nawarstwieniami  biologicznymi w postaci  - mchów, porostów, pleśni itp. Powierzchnia wapienia wyraźnie zerodowana, pokryta nawarstwieniami mineralnymi w postaci szarej i czarnej wtórnej warstwy o  zróżnicowanej grubości. W płycinach cokołu nagrobka widoczne są wklejone dwie płyt marmurowe z inskrypcjami.

Szara płyta umieszczona w przedniej ściance cokołu z wykutą inskrypcją o następującej treści :

†
Tu spoczywa
Ś.p.Bogdan a Jan
Romaszkan
wice burmistrz
miasta Kut
*.w.r.1813 †7sierp.1893
prosi o pozdrowienie
anielskie


Biała płyta marmurowa, o treści:

Tu spoczywa
ś.p.
ZACHARYASZ
ROMASZKAN
ur. 1846 zm.30/8 1902.
Prosi o pozdrowienie ANIELSKIE!

umieszczona w niszy prawej ściany cokołu. Znaczna część powierzchni elementów wapiennych przemalowana jest farbą emulsyjną lub elewacyjną w kolorze ugrowo-żółtym. Widoczne są liczne uszkodzenia, spękania  i wykruszenia fundamentów  betonowych, na których posadowiony jest nagrobek. Widoczne są ubytki wapienia, szczególnie w dolnej partii pierwszego stopnia i ślady uzupełnień powierzchni kamienia  wykonane z zaprawy cementowej. Detale elementów dekorujących cokół i krzyż wyraźnie rozmyte i zatarte. Zauważalne są liczne ubytki spoin łączących wszystkie kamienne elementy nagrobka oraz liczne ubytki tynku na betonowych, wylanych elementach kompozycji. Pole grobowe zarośnięte jest wysoką trawą, samosiejkami krzewów i drzew wrastających korzeniami pod poziomą płytę nagrobka. Zły stan zachowania nagrobka spowodowany jest długotrwałym oddziaływaniem czynników atmosferycznych wpływających destrukcyjnie na materię kamienia wapiennego, płyt marmurowych, wylewkę betonową i  elementy ceramiczne. Długotrwały brak opieki, brak systematycznego usuwania szkodliwych nawarstwień organicznych i mineralnych pokrywających grubymi warstwami  wszystkie elementy nagrobka, oraz prawdopodobne dewastacje - pozbawienie wapiennej, płyty poziomej oryginalnej bordiury ceglanej, chroniącej przed porastaniem warstwami organicznymi i samosiejkami  roślin oraz przemalowanie części nagrobka farbą elewacyjną, uszczelniającą i blokującą wymianę gazową powierzchni kamienia wapiennego, doprowadziły do zniszczeń jego  powierzchni
i destrukcji elementów mineralnych i ceramicznych oraz do złego stanu zachowania nagrobka.

Program prac porządkowych i konserwatorskich:
1.    Mechanicznie usunięcie chwastów, samosiejek drzew i krzewów porastających pole grobowe i nagrobek.
2.    Oczyszczenie powierzchni nagrobka myjką ciśnieniową.
3.    Odsłonięcie  fundamentów nagrobka.
4.    Wypoziomowanie poziomej płyty nagrobka.
5.    Zdemontowanie pozostałości podmurówki z cegieł i pozostałości uszkodzonego fundamentu  posadowienia płyty.
6.    Oczyszczenie zdemontowanych cegieł.
7.    Wypoziomowanie cokołu z krzyżem.
8.    Wzmocnienie, odbudowanie  fundamentu nagrobka.
9.    Wykonanie  nowej wylewki pod ceglaną podmurówkę poziomej płyty.
10.     Zrekonstruowanie podmurówki z cegieł i osadzenie na niej poziomej płyty.
11.     Zespolenie  poziomej i  pionowej  część nagrobka.
12.     Oczyszczenie całości nagrobka metodami mechanicznymi, częściowo przez piaskowanie.
13.     Chemiczne oczyszczenie powierzchni  nagrobka.
14.     Oczyszczenie i przeszlifowanie powierzchni płyt inskrypcyjnych wraz z poprawieniem / uczytelnieniem liter.
15.     Wykonanie  rekonstrukcji ubytków powierzchni kamienia i ubytków spoin  gotową zaprawą mineralną  dedykowaną wapieniom, piaskowcom i ceramice.
16.     Nałożenie nowej warstwy zaprawy na betonowe elementy nagrobka.
17.     Wykonanie impregnacji wzmacniającej strukturę kamienia preparatem krzemoorganicznym.
18.     Wykonanie unifikacji kolorystycznej uzupełnień powierzchni nagrobka.
19.     Wykonanie hydrofobizacji całej powierzchni obiektu.
20.     Wykonanie dezynfekcji obiektu.
21.     Wyrównanie i utwardzenie przestrzeni wokół nagrobka;
22.     Spryskanie pola grobowego i terenu wokół nagrobka preparatem    chwastobójczym i przeciw wzrostowi roślin.

Opis przebiegu prac porządkowych i konserwatorskich:
1.    Mechanicznie usunięto chwasty, samosiejki drzew i krzewów porastających przestrzenie pomiędzy nagrobkami.
2.    Wstępnie umyto całą konstrukcję myjką ciśnieniowa firmy Karcher.
3.    Odkopano i  odsłonięto  fundament nagrobka.
4.    Przy pomocy dźwigu - trójnogu podniesiono i przesunięto poziomą płytę nagrobka.
5.    Zdemontowano podmurówkę z cegieł, na której była osadzona płyta.
6.    Oczyszczono od zaprawy wszystkie cegły.
7.    Usunięto pozostałości fundamentu spod ceglanej podmurówki.
8.    Przy pomocy kolejowych lewarków podniesiono w celu wypoziomowania główny element konstrukcyjny nagrobka (cokół z krzyżem).
9.    Usunięto uszkodzone fragmenty fundamentu.
10.     Wzmocniono  fundament zaprawą betonową.
11.     Wypoziomowano i osadzono na fundamencie cokół z krzyżem.
12.     Wykonano wylewkę nowego fundamentu pod ceglaną podmurówkę poziomej płyty.
13.     Z oczyszczonych cegieł ustawianych na sztorc, wymurowano podmurówkę pod poziomą płytę.
14.     Osadzono poziomą płytę na ceglanej podmurówce.
15.     Zespolono poziomą i pionową część nagrobka przy użyciu mineralnej zaprawy do uzupełniania kamienia i cegły - RM firmy Remmers.
16.     Umyto całość konstrukcji myjką ciśnieniowa fimy Karcher.
17.     Oczyszczono mechanicznie całą powierzchnię  nagrobka, przy pomocy pędzli, szczotek, szpachelek, noży, skalpeli z porastających kamień  mchów, porostów i zalegających luźnych nawarstwień ziemi oraz liści itp.
18.     Umyto całość obiektu  myjką ciśnieniowa firmy Karcher;
19.     Całość nagrobka oczyszczono chemicznie wykorzystując środek do czyszczenia powierzchni kamienia naturalnego - Clean Galena max, firmy Remmers.
20.     Umyto całość konstrukcji myjką ciśnieniowa firmy Karcher.
21.     W celu doczyszczenia wypiaskowano trudnodostępne elementy nagrobka.
22.     Umyto całość konstrukcji myjką ciśnieniowa firmy Karcher.
23.     Przeszlifowano tablice inskrypcyjne wykorzystując miękkie tarcze polerskie.
24.     Poprawiono, uczytelniono  liternictwo.
25.     Umyto całość konstrukcji myjką ciśnieniowa firmy Karcher.
26.     Wykonano spoinowanie i uzupełnienie ubytków powierzchni  przy pomocy   gotowej zaprawy mineralnej Remmers - RM dedykowanej do uzupełniania kamienia i cegłyoraz Remmers - FM ECC dwukomponentowej mineralnej zaprawy do spoinowania, modyfikowanej żywicą epoksydową oraz białym cementem i pyłem z kruszywa  wapiennego.
27.     Otynkowano betonowe części nagrobka zaprawą na cemencie budowlanym z wypełniaczem z kruszywa i pyłu wapiennego.
28.     Umyto całość konstrukcji myjką ciśnieniowa firmy Karcher.
29.     Kilkakrotnie wykonano dezynfekcję obiektu preparatem bakterio - grzybo- glonobójczym do czyszczenia i gruntowania zanieczyszczonych powierzchni mineralnych - BFA firmy Remmers - zabieg ten był wykonany kilkakrotnie przez cały okres trwania konserwacji nagrobka.
30.     Zaimpregnowano całą powierzchnię nagrobka  preparatem krzemoorganicznym, wzmacniającym wapień - KSE 300 HV, firmy Remmers - zabieg ten powtórzono trzykrotnie.
31.     Wykonano unifikację kolorystyczną powierzchni rekonstruowanych przy użyciu farby wapiennej z dodatkiem pyłu wapiennego - Color CL Fill Historic firmy Remmers.
32.     Trzykrotnie wykonano hydrofobizację całej powierzchni obiektu, impregnatem hydrofobizującym na bazie silanów i siloksanów - Funcosil WS, firmy Remmers.
33.     Wyrównano i utwardzono pole grobowe i  przestrzeń wokół nagrobka.
34.     Kkilkakrotnie spryskano pole grobowe i teren wokół nagrobka preparatem chwastobójczym i przeciw wzrostowi roślin - Roundup.

                Spis materiałów i narzędzi użytych podczas prac:
•    Roundup – środek do chemicznego odchwaszczenie terenu wokół nagrobka;
•    Środki do czyszczenia , do dezynfekcji i wzmocnienia kamienia:
            Remmers – BFA - bakterio- grzybo- i glonobójczy środek kompozytowy do czyszczenia i  gruntowania zanieczyszczonych i zagrożonych zanieczyszczeniem biologicznym materiałów budowlanych.
Clean Galena max – Remmers -- środek do bezemisyjnego czyszczenia historycznych powierzchni kamienia naturalnego.
Remmers - KSE 300 HV- krzemoorganiczny, specjalny preparat wzmacniający do wapienia, oparty na estrach kwasu krzemowego (KSE) i specjalnych substancjach nadających przyczepność.
•    Preparat do hidrofobizacji:
Remmers - Funcosil WS -impregnat hydrofobizujący na bazie silanów i siloksanów, w postaci emulsji wodnej.
Zaprawy renowacyjne:
Remmers – RM-- mineralna zaprawa do uzupełniania kamienia i cegły.
Remmers - FM ECC - dwukomponentowa mineralna zaprawa do spoinowa, modyfikowana żywicą epoksydową.
                Pozostałe materiały i narzędzia:
•    Myjka ciśnieniowa karcher
•    Piaskarka z szerokim wachlarzem dysz
•    Dźwig-trójnóg
•    Lewarki kolejowe
•    Szlifierka kątowa
•    Polerka elektryczna
•    Cement budowlany
•    Cement budowlany – biały
•    Wypełniacze mineralne: żwir, piasek; kruszywo i pył wapienny;
•    Tłuczeń kamienny i otoczaki;
•    Szare mydło w płynie;
•    Szpadle i łopaty;
•    Grabie;
•    Szpachle i kielnie;
•    Noże szewskie i skalpele;
•    Papier ścierny w różnych gradacjach;
•    Kamienie ścierne;
•    Szczotki ryżowe;
•    Szczotki druciane średnio twarde;
•    Pędzle;
•    Taśmy miernicze;
Zalecenia dla użytkownika:
Należy systematycznie oczyszczać pole grobowe z samosiejek, drzew, krzewów i innej  roślinności  zasiedlającej pole grobowe. Należy oczyszczać z luźnych zanieczyszczeń,  myć i regularnie dezynfekować powierzchnię nagrobka oraz powtarzać hydrofobizację i impregnację kamienia stosownymi  preparatami krzemoorganicznymi.

 

 

 

 

Raport z przebiegu prac porządkowych i konserwatorskich  wykonanych  między 3- 13 sierpnia 2009 roku przy zespole nagrobków Ormian Polskich na cmentarzu w Kutach i na cmentarzach w Śniatynie i Horodence i  / Ukraina /.
               

Prace porządkowe i konserwatorskie prowadzone w obecnym sezonie na cmentarzach w Kutach i Śniatynie  trwały jedynie jedenaście  dni. Brało w nich udział  14 wolontariuszy Fundacji Ormiańskiej KZKO, 2 opiekunów oraz 10 osób towarzyszących i jeden konserwator zabytków.  W ciągu 11 dni wykonano dokumentację fotograficzną nagrobków, oczyszczono większość zadokumentowanych obiektów i wykonano prace konserwatorskie /w ograniczonym zakresie/  przy wybranych dziesięciu obiektach. Jednocześnie uczestnicy wyjazdu przeprowadzili lustrację cmentarzy polskich w Wyżnicy, Waszkowcach, Milijowie i Horodence.

Ogólny opis stanu zachowania nagrobków ormiańskich na cmentarzu w Kutach.

Zidentyfikowano 66 nagrobków Ormian polskich. Większość obiektów wykonano z żółtego lub czerwonego piaskowca. Niektóre nagrobki piaskowcowe posiadają elementy dekoracyjne wykute w wapieniu i marmurowe płyty inskrypcyjne. Inne nagrobki wykonano z  czarnego granitu, białego marmuru grubokrystalicznego, wapienia i betonu lub żeliwa. Płyty nagrobkowe wykonane są z piaskowca, betonu lub lastryko. Najstarsze obiekty, umiejscowione w pobliżu kaplicy cmentarnej, pochodzą z lat siedemdziesiątych XIX wieku. Nagrobki mają zróżnicowane formy architektoniczne i prezentują odmienne wartości estetyczne i artystyczne. Najbardziej okazałe i interesujące plastycznie są sygnowane i pochodzą z warsztatów kamieniarskich Stanisławowa i Czerniowiec. Bardzo interesująca pod względem artystycznym, jest grupa nagrobków wykonanych z piaskowca w formie krucyfiksu z płytą i umieszczoną na płycie lub krzyżu czaszką ze skrzyżowanymi piszczelami. Ich ludowa, nieco prowincjonalna i zarazem piękna forma sugeruje pochodzenie z miejscowych warsztatów kamieniarskich. Wszystkie opisywane nagrobki są w większym lub mniejszym stopniu zniszczone i prezentują obecnie zły stan zachowania. Większość z nich, przed podjęciem prac porządkowych, była zarośnięta samosiejkami drzew i krzewów, a ich powierzchnie pokrywała gruba warstwą luźnych nawarstwień ziemi, humusu oraz mchów i porostów. Nagrobki piaskowcowe w formie stellii lub arkady na cokole, sygnowane, pokryto wtórną, łuszczącą się warstwą żółtej farby elewacyjnej. Elementy metalowe, w większości żeliwne, np.: krzyże, ogrodzenia pól grobowych lub barierki były przerdzewiałe, pokryte grubą warstwą korozji, posiadały liczne ubytki formy. Większość nagrobków piaskowcowych w formie krzyża miała zupełnie niewidoczne, zasypane grubą warstwą ziemi i kamieni, i porośnięte chwastami i mchem, płyty grobowe. Część nagrobków straciła stabilność, podważona rozrastającymi się korzeniami drzew, odchyliła się od pionu lub upadła na ziemię. Część płyt grobowych piaskowcowych i betonowych uległa uszkodzeniu, pękła, rozwarstwiła się lub została rozbita na kilka fragmentów. Niektóre marmurowe płyty inskrypcyjne zamontowane w korpusie nagrobków zostały rozbite lub wymontowane. Zniszczone lub wyrwane są także zdjęcia na porcelankach lub metalowe krzyże i inne wykute w kamieniu elementy dekoracyjne umieszczane na nagrobkach. Większość elementów wykonanych z piaskowca i z wapienia ma zerodowaną lub zdezintegrowaną powierzchnię. Kompletnie zniszczone są płyty inskrypcyjne wykonane z alabastru. Część inskrypcji nagrobnych wykutych w piaskowcu jest nieczytelna. Niektóre nagrobki zapadły się w ziemię. Większość nagrobków posiada liczne ubytki formy, a część z nich nieumiejętnie wykonane cementowe uzupełnienia powierzchni i reperacje. Alejki i ścieżki między polami grobowymi są w większości zasypane ziemią i kamieniami, zarośnięte gęstą roślinnością, chwastami i krzakami.

 

Założenia programu prac porządkowych i konserwatorskich:

1. Wykonanie dokumentacji fotograficznej przed rozpoczęciem prac porządkowych.

2. Złożenie kart identyfikacyjnych obiektów.

3. Usunięcie chwastów, samosiejek drzew i krzewów porastających pola grobowe.   

4. Odkopanie i odsłonięcie spod warstwy ziemi, kamieni i trawy, płyt grobowych.

5. Oczyszczenie mechaniczne, przy pomocy pędzli, szczotek, szpachelek, noży, skalpeli nagrobków z porastających je mchów, porostów i zalegających luźnych nawarstwień ziemi, liści itp.

6. Umycie nagrobków wodą z dodatkiem detergentu i środka zwalczającego glony i mchy.

7. Wykonanie niezbędnych napraw powierzchni nagrobków, klejenia rozbitych i pękniętych elementów kamiennych.     

8. Oczyszczenie mechaniczne elementów metalowych i żeliwnych z nawarstwień rdzy i innych produktów korozji.

9. Zabezpieczenie elementów metalowych i żeliwnych farbą antykorozyjną.

10. Wykonanie impregnacji wzmacniającej i hydrofobizacjnej wybranych obiektów.

11. Wykonanie dezynfekcji powierzchni nagrobków.

12. Wykonanie dokumentacji fotograficznej obiektów po zakończeniu prac.

 

Opis przebiegu prac porządkowych i konserwatorskich wykonanych na cmentarzu w Kutach .

Prace na cmentarzu w Kutach rozpoczęto od identyfikacji i dokumentacji fotograficznej nagrobków. Wykonano dokumentacje 66 nagrobków w stanie przed rozpoczęciem prac konserwatorskich. Każdemu z odnalezionych nagrobków złożono kartę identyfikacyjną obiektu. Zidentyfikowano 86 nagrobki imiennych. Następnie przystąpiono do prac porządkowych, wycięto, wyrwano lub wykopano samosiejki drzew i krzewów porastające pola grobowe i przestrzenie między nimi. Usunięto całkowicie lub częściowo korzenie drzew, które wyrosły w spoinach między płytami grobowymi i podstawami cokołów. Korzenie wrośnięte głęboko pod płyty i cokoły nagrobków mogą być usunięte jedynie po demontażu elementów kamiennych. Usunięto ziemię i kamienie z powierzchni całkowicie zasypanych i niewidocznych płyt nagrobnych i wykonano niewielką niwelację terenu wokół nagrobków. Oczyszczono metodami mechanicznymi przy pomocy szczotek, szpachelek, noży szewskich i skalpeli powierzchnie 74 nagrobków z luźnych nawarstwień ziemi, humusu, liści i warstw mchów i porostów. 5% roztworem PCMC w etanolu lub 10 % roztworem wodnym środka do usuwania glonów i mchów i dezynfekcji powierzchni kamiennych / Millerud / zdezynfekowano całą powierzchnię lub cokoły  nagrobków. Wykonano impregnację wzmacniającą najbardziej zdezintegrowanych fragmentów lub całej powierzchni wszystkich nagrobków stosując  impregnat krzemoorganiczny /Sarsil W / Silikony Polskie - Nowa Sarzyna /. Wykonano hydrofobizację powierzchni jednego nagrobka preparatem Piaskowiec - PRO /Primacol/.Po zakończeniu prac porządkowych i konserwatorskich wykonano dokumentację fotograficzną.

Dodatkowym pracom konserwatorskim poddano 10 nagrobków

 

I Grobowiec Anny, Stefanii i Zofii Bogdanowicz oraz Pitruni Donigiewicz

1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie wszelkich roślin porastających pole grobowe.

2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy łopatek, skalpeli i szczotek całej  powierzchni nagrobka z porastających ją mchów i porostów.

3) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy szczotek drucianych, papieru ściernego i chemiczne przy pomocy zmywaczy do powłok olejnych i rozpuszczalników,  powierzchni metalowej płyty inskrypcyjnej i pomalowanie jej  farbą antykorozyjną.

4) Spryskanie nagrobka substancją mchobójczą a  pola grobowego roztworem  herbicydu.

5) Odtworzenie napisu na płycie

 

 

 

 

II Grobowiec Jakóba i Julii Antoniewicz

1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie wszelkich roślin porastających pole grobowe.

2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy łopatek, skalpeli i szczotek całej  powierzchni nagrobka z porastających ją mchów i porostów.

3) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy szczotek drucianych, papieru ściernego, powierzchni metalowego ogrodzenia i pomalowanie go farba antykorozyjną..

4) Spryskanie nagrobka substancją mchobójczą a  pola grobowego roztworem  herbicydu.

 

III Nagrobek Michała  Donigiewicza

1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie wszelkich roślin porastających pole grobowe.

2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy szczotek całej  powierzchni kamiennej podstawy nagrobka z porastających ją mchów i porostów.

3) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy szczotek drucianych, papieru ściernego i chemiczne przy pomocy zmywaczy do powłok olejnych i rozpuszczalników  powierzchni metalowej krucyfiksu i płyty inskrypcyjnej, pomalowanie ich farbą antykorozyjną dwoma kolorami

4) Spryskanie podstawy  nagrobka substancją mchobójczą a  pola grobowego roztworem  herbicydu.

 

 

 

IV Grobowiec Zofii i Stefanii Gregorowicz oraz Emilii Gregorowicz

1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie wszelkich roślin porastających pole grobowe.

2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy łopatek  i szczotek całej  powierzchni nagrobka z porastających ją mchów i porostów.

3) Umycie i sklejenie na żywicę epoksydowa i bolec nierdzewny wapiennego krzyża

4) Obsadzenie wapiennego krzyża

5) Spryskanie nagrobka substancją mchobójczą a  pola grobowego roztworem  herbicydu.

 

V Nagrobek Bogdana Romaszkana

1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie wszelkich roślin porastających pole grobowe.

2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy łopatek  i szczotek całej  powierzchni nagrobka z porastających ją mchów i porostów.

3) Uzupełnienie ubytków podmurówki, wmurowanie luźnych cegieł na zaprawę cementowo-wapienną z piachem i otynkowanie całej powierzchni podmurówki tynkiem cementowo – wapiennym.

4) Spryskanie nagrobka substancją mchobójczą a  pola grobowego roztworem  herbicydu.

 

 

 

 

VI Nagrobek Leopoldyny Mikolaszowej 

1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie wszelkich roślin porastających pole grobowe.

2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy łopatek, skalpeli i szczotek całej  powierzchni nagrobka z porastających ją mchów i porostów.

3) Umycie i sklejenie na żywicę epoksydowa i bolec nierdzewny wapiennego krzyża.

4) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy szczotek drucianych, papieru ściernego, powierzchni metalowego ogrodzenia i pomalowanie go farbą antykorozyjną

5) Spryskanie nagrobka substancją mchobójczą a  pola grobowego roztworem  herbicydu.

 

 

 

VII Nagrobek Jakuba  Ciołka

1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie wszelkich roślin porastających pole grobowe.

2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy łopatek, skalpeli i szczotek całej  powierzchni nagrobka z porastających ją mchów i porostów.

3) Spryskanie nagrobka substancją mchobójczą a  pola grobowego roztworem  herbicydu.

 

VIII  Nagrobek Piotra Mojzesowicza i 2 anonimowe prawdopodobnie również rodziny Mojzesowiczów

1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie pnączy i innych  roślin porastających pola grobowe.

2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy łopatek, skalpeli i szczotek całej  powierzchni nagrobków z grubej darni porastających je  mchów i porostów.

3) Spryskanie nagrobka substancją mchobójczą  a  pola grobowego roztworem  herbicydu.

4) Odmalowanie tablicy inskrypcyjnej

 

IX 2 nagrobki Katarzyny  Bohosiewiczowej i Teodora Bohosiewicza

 

1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie wszelkich roślin porastających pole grobowe.

2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy łopatek, skalpeli i szczotek  powierzchni nagrobków z porastających ją mchów i porostów.

3) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy szczotek drucianych, papieru ściernego, powierzchni metalowego ogrodzenia i pomalowanie go farbą antykorozyjną..

4) Spryskanie nagrobka substancją mchobójczą

 

X wiele anonimowych będących w trakcie identyfikacji

 

Raport opracowała Marta Axentowicz- Bohosiewicz przy konsultacji konserwatora zabytków Joanny Lis

Raport z przebiegu prac porządkowych i konserwatorskich  wykonanych  między 5 - 14 sierpnia 2008 roku przy zespole nagrobków Ormian Polskich na cmentarzu w Kutach i na cmentarzu w Baniłowie.

    
Prace porządkowe i konserwatorskie prowadzone w obecnym sezonie na cmentarzach w Kutach i Bniłowie  trwały jedynie osiem dni. Brało w nich udział  17 wolontariuszy Fundacji Ormiańskiej KZKO, 5 opiekunów oraz 11 osób towarzyszących i jeden konserwator zabytków. W ciągu ośmiu dni wykonano dokumentację fotograficzną nagrobków, oczyszczono większość zadokumentowanych obiektów i wykonano prace konserwatorskie /w ograniczonym zakresie/  przy wybranych dziesięciu obiektach.

Ogólny opis stanu zachowania nagrobków ormiańskich na cmentarzu w Kutach.

    Zidentyfikowano 86 nagrobków Ormian polskich. Większość obiektów wykonano z żółtego lub czerwonego piaskowca. Niektóre nagrobki piaskowcowe posiadają elementy dekoracyjne wykute w wapieniu i marmurowe płyty inskrypcyjne. Inne nagrobki wykonano z  czarnego granitu, białego marmuru grubokrystalicznego, wapienia i betonu lub żeliwa. Płyty nagrobkowe wykonane są z piaskowca, betonu lub lastryko. Najstarsze obiekty, umiejscowione w pobliżu kaplicy cmentarnej, pochodzą z lat siedemdziesiątych XIX wieku. Nagrobki mają zróżnicowane formy architektoniczne i prezentują odmienne wartości estetyczne i artystyczne. Najbardziej okazałe i interesujące plastycznie są sygnowane i pochodzą z warsztatów kamieniarskich Stanisławowa i Czerniowców. Bardzo interesująca pod względem artystycznym, jest grupa nagrobków wykonanych z piaskowca w formie krucyfiksu z płytą i umieszczoną na płycie lub krzyżu czaszką ze skrzyżowanymi piszczelami. Ich ludowa, nieco prowincjonalna i zarazem piękna forma sugeruje pochodzenie z miejscowych warsztatów kamieniarskich. Wszystkie opisywane nagrobki są w większym lub mniejszym stopniu zniszczone i prezentują obecnie zły stan zachowania. Większość z nich, przed podjęciem prac porządkowych, była zarośnięta samosiejkami drzew i krzewów, a ich powierzchnie pokrywała gruba warstwą luźnych nawarstwień ziemi, humusu oraz mchów i porostów. Nagrobki piaskowcowe w formie stellii lub arkady na cokole, sygnowane, pokryto wtórną, łuszczącą się warstwą żółtej farby elewacyjnej. Elementy metalowe, w większości żeliwne, np.: krzyże, ogrodzenia pól grobowych lub barierki były przerdzewiałe, pokryte grubą warstwą korozji, posiadały liczne ubytki formy. Większość nagrobków piaskowcowych w formie krzyża miała zupełnie niewidoczne, zasypane grubą warstwą ziemi i kamieni, i porośnięte chwastami i mchem, płyty grobowe. Część nagrobków straciła stabilność, podważona rozrastającymi się korzeniami drzew, odchyliła się od pionu lub upadła na ziemię. Część płyt grobowych piaskowcowych i betonowych uległa uszkodzeniu, pękła, rozwarstwiła się lub została rozbita na kilka fragmentów. Niektóre marmurowe płyty inskrypcyjne zamontowane w korpusie nagrobków zostały rozbite lub wymontowane. Zniszczone lub wyrwane są także zdjęcia na porcelankach lub metalowe krzyże i inne wykute w kamieniu elementy dekoracyjne umieszczane na nagrobkach. Większość elementów wykonanych z piaskowca i z wapienia ma zerodowaną lub zdezintegrowaną powierzchnię. Kompletnie zniszczone są płyty inskrypcyjne wykonane z alabastru. Część inskrypcji nagrobnych wykutych w piaskowcu jest nieczytelna. Niektóre nagrobki zapadły się w ziemię. Rzeźby przedstawiające postać Anioła i krzyż z grobu nr 88 / nieoznaczony na planie inwentaryzacyjnym /pod wpływem uderzenia łamiącego się drzewa, zostały rozbite na cztery fragmenty. Większość nagrobków posiada liczne ubytki formy, a część z nich nieumiejętnie wykonane cementowe uzupełnienia powierzchni i reperacje. Betonowy nagrobek w formie arkady na cokole nr 86 posiada duży ubytek prawej strony gzymsu wieńczącego stellę .Alejki i ścieżki między polami grobowymi są w większości zasypane ziemią i kamieniami,zarośnięte gęstą roślinnością,chwastami i krzakami.

    
Założenia programu prac porządkowych i konserwatorskich:

1. Wykonanie dokumentacji fotograficznej przed rozpoczęciem prac porządkowych.
2. Złożenie kart identyfikacyjnych obiektów.
3. Usunięcie chwastów, samosiejek drzew i krzewów porastających pola grobowe.   
4. Odkopanie i odsłonięcie spod warstwy ziemi, kamieni i trawy, płyt grobowych.
5. Oczyszczenie mechaniczne, przy pomocy pędzli , szczotek, szpachelek, noży, skalpeli    nagrobków z porastających je mchów, porostów i zalegających luźnych nawarstwień ziemi , liści itp.
6. Umycie nagrobków wodą z dodatkiem detergentu i środka zwalczającego glony i mchy.
7. Wykonanie niezbędnych napraw powierzchni nagrobków, klejenia rozbitych i pękniętych elementów kamiennych.     
8. Oczyszczenie mechaniczne elementów metalowych i żeliwnych z nawarstwień rdzy i innych produktów korozji.
9. Zabezpieczenie elementów metalowych i żeliwnych farbą antykorozyjną.
10. Wykonanie impregnacji wzmacniającej i hydrofobizacjnej wybranych obiektów.
11. Wykonanie dezynfekcji powierzchni nagrobków .
12. Wykonanie dokumentacji fotograficznej obiektów po zakończeniu prac.
         
Opis przebiegu prac porządkowych i konserwatorskich wykonanych na cmentarzu w Kutach .

    Prace na cmentarzu w Kutach rozpoczęto od identyfikacji i dokumentacji fotograficznej nagrobków. Wykonano dokumentacje 86 nagrobków w stanie przed rozpoczęciem prac konserwatorskich. Każdemu z odnalezionych nagrobków złożono kartę identyfikacyjną obiektu. Zidentyfikowano 53 nagrobki imienne, 21 nagrobków anonimowych w tym: 4 mogiły, 4 płyty nagrobne z obeliskiem, 32 płyty nagrobne z cokołem i krzyżem, 10 płyt nagrobnych ze stellą, 5 płyt nagrobnych z arkadą, 16 cokołów, postumentów lub kopców z krzyżem lub krucyfiksem, 2 płyty nagrobne z rzeźbą, 2 płyty nagrobne z krzyżem i 1 grobowiec. Następnie przystąpiono do prac porządkowych, wycięto, wyrwano lub wykopano samosiejki drzew i krzewów porastające pola grobowe i przestrzenie między nimi. Usunięto całkowicie lub częściowo korzenie drzew, które wyrosły w spoinach między płytami grobowymi i podstawami cokołów. Korzenie wrośnięte głęboko pod płyty i cokoły nagrobków mogą być usunięte jedynie po demontażu elementów kamiennych. Usunięto ziemię i kamienie z powierzchni całkowicie zasypanych i niewidocznych płyt nagrobnych i wykonano niewielką niwelację terenu wokół nagrobków. Oczyszczono metodami mechanicznymi przy pomocy szczotek, szpachelek, noży szewskich i skalpeli powierzchnie 74 nagrobków z luźnych nawarstwień ziemi, humusu, liści i warstw mchów i porostów. Umyto wodą z 2% dodatkiem detergentu/Ludwik/ spłukano czystą wodą pod ciśnieniem 11 nagrobków. 5% roztworem PCMC w etanolu lub 10 % roztworem wodnym środka do usuwania glonów i mchów i dezynfekcji powierzchni kamiennych / Millerud / zdezynfekowano całą powierzchnię lub cokoły 38 nagrobków. Wykonano impregnację wzmacniającą najbardziej zdezintegrowanych fragmentów lub całej powierzchni 16 nagrobków stosując  impregnat krzemoorganiczny /Sarsil W / Silikony Polskie - Nowa Sarzyna /.Wykonano hydrofobizację powierzchni jednego nagrobka preparatem Piaskowiec - PRO /Primacol/.Po zakończeniu prac porządkowych i konserwatorskich wykonano dokumentację fotograficzną 72 nagrobków.


Dodatkowym pracom konserwatorskim poddano 10 nagrobków.

Wstępne zbiegi konserwatorskie wykonane przy nagrobku nr 1 - nagrobek ks. Samuela  Manugiewicza.
Oczyszczono powierzchnię płyty lastrykowej z warstw mchów i porostów, metodami mechanicznymi przy pomocy szczotek, noży i kamieni szlifierskich. Usunięto grube, szeroko zatarte, cementowe wypełnienia poprzecznych pęknięć płyty. Usunięto cementowe uzupełnienia przednich narożników podstawy obelisku. Przy pomocy szlifierki kubłowej i kamieni szlifierskich zeszlifowano na mokro przypowierzchniową, zerodowaną warstewkę powierzchni lastrykowej płyty. Zdemontowano stalową płytę inskrypcyjną i krzyż.
Po umyciu nagrobka wodą z 2% dodatkiem detergentu/Ludwik/ spłukano go czystą wodą pod ciśnieniem. Następnie wykonano uzupełnienia ubytków powierzchni płyty i podstawy z lastryko. Założono kity z zaprawy na bazie białego cementu, piasku z niewielkim dodatkiem  szarego cementu i Primalu E330/cement biały1cz.,cement szary 0,25cz.;piasek3cz.+1%Primal E330/. Uzupełniono ubytki fug założonych między elementami obelisku w/w zaprawą i zunifikowano je kolorystycznie czarnym pigmentem na spoiwie akrylowym /Primal AC33/. Po oczyszczeniu pastą polerska, przykręcono krzyż stalowy bolcami rozporowymi na pierwotnym miejscu. Do powierzchni obelisku przyklejono na bolce nierdzewne i żywicę epoksydową / UHU/ nową marmurową płytę inskrypcyjną. Uzupełniono ubytki warstwy malarskiej na powierzchni liter inskrypcji obelisku / Goldfinger +spoiwo akrylowe 7% Paraloid B72 w toluenie /. Powierzchnię płyty lastrykowej zaimpregnowano preparatem hydrofobowym Piaskowiec-PRO / Primacol/.

Zabiegi konserwatorskie wykonane przy nagrobku nr 2 – nagrobek ks. Jana Smagowicza
     
Obiekt oczyszczono z luźnych nawarstwień ziemi, humusu, liści itp.. Usunięto warstwy mchów i porostów. Umyto wodą z 2% dodatkiem detergentu / Ludwik / i 10 % dodatkiem środka czyszczącego do nagrobków / Millerud /i zmyto go wodą pod ciśnieniem. Wklejono na zaprawę cementową /piasek 3cz.,szary cement 1cz. / prawy przedni narożnik podmurówki, w której osadzone jest ogrodzenie grobu. Usunięto szeroko zatarte cementowe wypełnienia poprzecznych pęknięć płyty i wypełniono je zaprawa na bazie białego cementu. Obiekt oczyszczono z luźnych nawarstwień ziemi, humusu, liści itp. .Usunięto warstwy mchów i porostów . Umyto wodą z 2% dodatkiem detergentu / Ludwik / i 10 % dodatkiem środka czyszczącego do nagrobków / Millerud /i zmyto go czystą wodą pod ciśnieniem. W lewy narożnik cokołu wklejono odspojone cegły i zatarto ich powierzchnię tynkiem / skład zaprawy j.w./. Uzupełniono także ubytki powierzchni krawędzi medalionu

Zabiegi konserwatorskie wykonane przy nagrobku nr 6 – nagrobek Grzegorza Jakubowicza

Obiekt oczyszczono z lużnych nawarstwień ziemi, humusu, liści itp..Usunięto warstwy mchów i porostów. Umyto wodą z 2% dodatkiem detergentu / Ludwik / i 10 % dodatkiem środka czyszczącego do nagrobków / Millerud /i zmyto go wodą pod ciśnieniem. W zwieńczenie nagrobka wklejono, na żywice epoksydowa /Epidian 5 /, odnaleziony krzyż wapienny. Zdezynfekowano powierzchnię płyty grobowej i dolne partie cokołu.

 

 

 

Zabiegi konserwatorskie wykonane  przy nagrobku nr 3 – nagrobek anonimowy

Obiekt oczyszczono z luźnych nawarstwień ziemi, humusu, liści itp. .Usunięto warstwy mchów i porostów. Umyto wodą z 2% dodatkiem detergentu / Ludwik / i 10 % dodatkiem środka czyszczącego do nagrobków / Millerud /i zmyto go wodą pod ciśnieniem. Usunięto stare zdezintegrowane, cementowe uzupełnienia opaski okalającej pole grobowe. Wypełniono ubytki opaski zaprawa na bazie białego cementu, piasku z niewielkim dodatkiem szarego cementu i Primalu E330/cement biały1cz.,cement szary 0,25cz.;piasek3cz.+1%Primal E330/. Zdezynfekowano powierzchnię płyty grobowej i dolne partie cokołu.

 

Zbiegi konserwatorskie wykonane przy nagrobku nr 35- nagrobek Marceli Donigiewicz

Obiekt oczyszczono z luźnych nawarstwień ziemi, humusu, liści itp.. Przy pomocy pędzli, szczotek, noża szewskiego, skalpeli usunięto warstwy mchów, porostów i pozostałości grubych przemalowań z powierzchni wapiennej płyty. Całą powierzchnię nagrobka zdezynfekowano. Wapienna płytę zimpregnowano preparatem krzemoorganicznym Sarsil W / Silikony Polskie – Nowa Sarzyna /.

 

Zabiegi konserwatorskie wykonane przy nagrobku nr 37 – nagrobek anonimowy

 Obiekt oczyszczono z luźnych nawarstwień ziemi, humusu, liści itp.. Usunięto warstwy mchów i porostów. Umyto wodą z 2% dodatkiem detergentu / Ludwik / i 10 % dodatkiem środka czyszczącego do nagrobków / Millerud /i zmyto go wodą. Z powierzchni żeliwnego krzyża usunięto przy użyciu metalowych szczotek i papieru ściernego, grube warstwy produktów korozji. Oczyszczoną z pyłu powierzchnie krzyża pomalowana farbą podkładową a po jej wyschnięciu farbą antykorozyjną. Cokół nagrobka zdezynfekowano.

 

Zabiegi konserwatorskie wykonane przy nagrobku nr 39 –nagrobek Anny z Łukasiewiczów Torosiewiczowej

Obiekt oczyszczono z lużnych nawarstwień ziemi, humusu, liści itp..Usunięto warstwy mchów i porostów. Umyto wodą z 2% dodatkiem detergentu / Ludwik / i 10 % dodatkiem środka czyszczącego do nagrobków / Millerud /i zmyto go wodą. Z powierzchni żeliwnego krzyża usunięto przy użyciu metalowych szczotek i papieru ściernego, grube warstwy produktów korozji. Oczyszczoną z pyłu powierzchnie krzyża pomalowana farbą podkładową a po jej wyschnięciu farbą antykorozyjną. Cokół nagrobka zdezynfekowano.

 

Zabiegi konserwatorskie wykonane przy nagrobku nr 46 – nagrobek Anny Marii i Grzegorza Dawidowiczów.

Obiekt oczyszczono z luźnych nawarstwień ziemi, humusu, liści itp.. Usunięto warstwy mchów i porostów. Z powierzchni żeliwnego ogrodzenia grobu usunięto przy użyciu metalowych szczotek i papieru ściernego grube warstwy produktów korozji. Oczyszczoną z pyłu metalową powierzchnię pomalowana farbą podkładową a po jej wyschnięciu farbą antykorozyjną. Kamienne elementy nagrobka zdezynfekowano.

 

Zabiegi konserwatorskie wykonane przy nagrobku nr 47 – nagrobek anonimowy

Obiekt oczyszczono z luźnych nawarstwień ziemi, humusu, liści itp.. Usunięto warstwy mchów i porostów. Sklejono z 4 kawałków, na zaprawę cementową, na bazie białego cementu, piasku z niewielkim dodatkiem szarego cementu i Primalu E330/cement biały1cz.,cement szary 0,25cz.;piasek3cz.+1%Primal E330/ rozbitą płytę grobową. Cały nagrobek zaimpregnowano preparatem krzemoorganicznym Sarsil W / Silikony Polskie – Nowa Sarzyna /. Zdezynfekowano powierzchnię nagrobka.

 

Zabiegi konserwatorskie wykonane przy nagrobku nr 88 – nagrobek anonimowy.

Rozbitą, przez upadające drzewo na cztery fragmenty, rzeźbę Anioła i krzyż przewieziono na teren plebani w Kutach. Oczyszczono powierzchnię fragmentów obu obiektów z luźno zalegających nawarstwień ziemi, humusu itp.. Po podwieszeniu na prowizorycznym trójnogu, sklejono figurę Anioła na żywicę epoksydową Epidian 5 i bolce nierdzewne. Oba obiekty pozostały na terenie parafii.

Pełen opis zabiegów wykonanych przy poszczególnych nagrobkach, i zalecenia kontynuacji prac dla każdego z nich, zawierają Karty inwentaryzacyjne nagrobków dołączone do raportu.

Ogólny opis stanu zachowania nagrobków na cmentarzu w Baniłowie.
 

Na cmentarzu w Baniłowie zidentyfikowano 23 nagrobki. Najstarszy nagrobek pochodzi z lat 70-tych XIX wieku. Większość wykonana jest z piaskowca i wapienia, ma formę cokołu na podstawie z rzeźbą i płytą, lub cokołu na podstawie z krzyżem i płytą / 10 nagrobków /.Dwa inne wykonane są z granitu i maja formę obelisku z płytą, jeden obelisku z krzyżem i płytą. Trzy nagrobki piaskowcowe maja tylko cokoły i płyty, a jeden cokół, podstawę i płytę. Jeden nagrobek ma marmurowa tabliczkę inskrypcyjną zamontowana na żelaznym krzyżu i cementową płytę. Jeden, prawdopodobnie wapienny nagrobek, ma formę kamiennego kopca pierwotnie zwieńczonego krzyżem. Krzyż został zdjęty i obecnie leży na ziemi w odległości ok. 3 metrów od nagrobka. Na cmentarzu znajduje się także jeden otynkowany, murowany grobowiec i jeden piaskowcowy nagrobek w kształcie arkady na cokole pierwotnie zwieńczony krzyżem. Wapienny krzyż uległ rozbiciu na kilka fragmentów i obecnie leży na ziemi. Większość płyt inskrypcyjnych, pierwotnie zamontowanych w niszach cokołów, została uszkodzona lub zdemontowana. Jedna z rzeźb wieńcząca nagrobek stoi na ziemi oparta o cokół. Większość metalowych ogrodzeń pól grobowych jest uszkodzona i niekompletna, pokryta warstwa rdzy. Nagrobki dekorowane figurami Matki Boskiej i Jezusa straciły swoja stabilność. Są podważone grubymi korzeniami drzew, które wyrosły w szczelinach płyt i podstaw cokołów. Większość z figur i cokoły,  na których one stoją odchyliły się od pionu i są niebezpiecznie przechylone. Wszystkie opisywane nagrobki są w większym lub mniejszym stopniu zniszczone i prezentują obecnie bardzo zły stan zachowania  Większość  z nich, przed podjęciem prac porządkowych, była bardzo mocno  zarośnięta samosiejkami drzew i krzewów a ich powierzchnie pokrywała gruba warstwą luźnych nawarstwień ziemi, humusu oraz mchów i porostów. Wokół nagrobków znajdowały się liczne ślady destrukcyjnych działań wandali i uczestników libacji alkoholowych, które odbywały się na terenie cmentarza. Cmentarz nie jest ogrodzony i nie jest obecnie użytkowany. Znaczne  oddalenie cmentarza od centrum wsi, sprzyja wszelkim destrukcyjnym działaniom na jego terenie.  Łatwy dostęp, brak bezpośredniej opieki…

Opis przebiegu prac porządkowych wykonanych na cmentarzu w Baniłowie.


Prace na cmentarzu w Baniłowie, które trwały tylko jeden dzień, rozpoczęto  od identyfikacji i dokumentacji fotograficznej nagrobków. Wykonano dokumentację 21 nagrobków w stanie przed rozpoczęciem prac porządkowych. Każdemu z odnalezionych nagrobków złożono kartę identyfikacyjną obiektu. Zidentyfikowano 13 nagrobków imiennych i 10 nagrobków anonimowych w tym: 3 płyty nagrobne z obeliskiem, w tym 1 z krzyżem, 5 płyt nagrobnych z cokołem i krzyżem,5 płyt nagrobnych z cokołem i figurą, 3 cokoły na podstawie z płytą,3 cokoły z płytą, 1 arkadę na cokole z rozbitym krzyżem, 1 murowany grobowiec, 1 płytę z metalowym krzyżem i marmurową tabliczką inskrypcyjną. Następnie przystąpiono do prac porządkowych. Wycięto, wyrwano lub wykopano samosiejki drzew i krzewów porastające pola grobowe i przestrzenie między nimi. Usunięto całkowicie lub częściowo korzenie drzew, które wyrosły w spoinach między płytami grobowymi i podstawami cokołów. Korzenie wrośnięte głęboko pod płyty i cokoły nagrobków mogą być usunięte jedynie po demontażu elementów kamiennych. Oczyszczono metodami mechanicznymi przy pomocy szczotek, szpachelek, noży szewskich i skalpeli powierzchnie  nagrobków z luźnych nawarstwień ziemi, humusu, liści i warstw mchów i porostów, 5% roztworem PCMC w etanolu lub 10 % roztworem wodnym środka do usuwania glonów i mchów i dezynfekcji powierzchni kamiennych / Millerud / zdezynfekowano całą powierzchnię 6 nagrobków. Po zakończeniu prac porządkowych i wykonano dokumentację fotograficzną nagrobków.

 

 

Proponowany program prac na następny sezon


     Prace porządkowe i konserwatorskie na cmentarzu w Baniłowie powinny być kontynuowane w następnych sezonach. Należy dokończyć inwentaryzację cmentarza, kontynuować prace porządkowe przy pozostałych nagrobkach, oraz uzupełnić dokumentację fotograficzną. Wykonać w większym zakresie prace porządkowe i rozpocząć prace konserwatorskie. Zniwelować teren wokół nagrobków, odkopać płyty nagrobne i cokoły zasypane ziemią i kamieniami. Zdemontować elementy nagrobków, poprawić podmurówki i ich posadowienie. Podnieść i postawić w prawidłowej pozycji obiekty przewrócone i zrzucone na ziemię. Poprawić lub wykonać na nowo wyprawę tynkarską na ścianach grobowca nrB18. Uzupełnić ubytki metalowych ogrodzeń pól grobowych. Wykonać pełną konserwację wszystkich nagrobków w/g indywidualnie opracowanych programu konserwatorskiego. Najpilniejszym i niezbędnym zadaniem do wykonania jest zabezpieczenie przestrzeni cmentarza ogrodzeniem. Najprostszym rozwiązaniem byłoby złożenia siatki drucianej na słupkach bez podmurówki