KAMIENIEC PODOLSKI

Pierwsza ormiańska świątynia p.w. Św. Mikołaja, zapewne drewniana, została wzniesiona w Kamieńcu około roku 1398 z fundacji Sinana Chutlubeja.

Z czasem świątynia ta stała się zbyt ciasna dla wzrastającej liczebnie gminy. Jak podaje wielu autorów, w roku 1495 Ormianie wznieśli ze składek nowy murowany kościół, w którym przechowywali listy i przywileje królewskie, a także insygnia swojej wspólnoty – pieczęć i chorągiew.

Po oblężeniu Kamieńca Podolskiego przez armię turecką sułtana Mehmeda IV w dniach 18-27 VIII 1672 miasto skapitulowało. Siedem największych świątyń chrześcijańskich w Kamieńcu zostało wówczas zamienionych na meczety. Kościół ormiański Św. Mikołaja przekształcono w meczet należący do wakfu Kara Mustafy, ówczesnego III wezyra i kajmakama. Dwudziestosiedmioletnia okupacja Kamieńca przez Turków i ostrzał artyleryjski miasta podczas prób jego odbicia przez Polaków doprowadziły kościół Św. Mikołaja do ruiny.

Po odzyskaniu Podola przez Rzeczpospolitą w 1699 roku, świątynia pozostawała w gruzach jeszcze przez ponad pół wieku. Dopiero 28 IV 1756 zebrano odpowiednie środki i materiały i przystąpiono do odbudowy świątyni. Początkowo odprawiano w nim nabożeństwa w zreformowanym obrządku ormiańsko - katolickim, lecz wkrótce na skutek zaniku w mieście nacji ormiańskiej i połączenie jej z ludnością polska, zaczęto odprawiać msze w języku łacińskim i polskim.

Kościół usytuowany był na przedłużeniu wschodniej pierzei Rynku ormiańskiego ku południowi, przy ul. Ormiańskiej (później gubernatorskiej, następnie Swirdłowa, obecnie Wirmeńskiej) na drugiej parceli licząc od Rynku. Do dziś otacza te parcele wysoki mur kamienny, do którego w części południowej przylegają pomieszczenia dawnych kupieckich składów, od północy – dom ormiańskiego duchowieństwa, zaś w północno-zachodnim narożniku parceli wznosi się masywna wieżowa dzwonnica. Kościół, ustawiony niegdyś w środkowej części parceli, był orientowany, fasadą zwrócony ku ulicy, murowany z ciosów kamiennych z dodatkiem cegły, tynkowany wapnem i podpiwniczony. W kościele było pięć ołtarzy. Ustawiony w prezbiterium późnobarokowy ołtarz główny, poświęcony przez arcybiskupa Jakuba Waleriana Tumanowicza w 1791 roku.

Z nagrobków jakie kiedyś znajdowały się na cmentarzu przy ormiańskim kościele Św. Mikołaja zachowały się tylko nieliczne. Jedna płyta nagrobna – Mikołaja Czajkowskiego, sędziego i wójta nacji ormiańskiej, pochodząca z lat 60 XVIII wieku, pozostała przy fundamentach kościoła.

Na początku lat 80 XIX wieku kościół należał do parafii rzymskokatolickiej, która liczyła 936 parafian.

Ten stan rzeczy utrzymał się do rewolucji bolszewickiej 1917 roku. W roku 1921 władze komunistyczne wydały dekret o konfiskacie kosztowności z cerkwi i kościołów. Został wówczas ukryty wizerunek Matki Boskiej Ormiańskiej, zdobiące go wota, sukienki i korony oraz inne kosztowności kościoła.

Przy ul. Ormiańskiej znajduje się także dzwonnica wybudowana w drugiej połowie XVI wieku. Usytuowana jest, w północno-zachodnim narożniku parceli kościoła Św. Mikołaja w taki sposób, że jej ściany licują się z murem otaczającym parcele. Ma pięć kondygnacji w obrębie kamiennego korpusu o łącznej wysokości 23m. Na parterze znajduje się kaplica, należąca obecnie do cerkwi prawosławnej

Kolejnym dziełem sakralnego budownictwa Ormian w Kamieńcu jest kościółek p.w. Zwiastowania N.M.P. Usytuowany jest na uboczu, w tzw. „zaułku mikołajowskim”, nad stromym spadkiem terenu, na parceli otoczonej kamiennym murem. Budowę tego kościółka ukończono około 1 IV 1597 roku. W południowej i zachodniej części działki do ogrodzenia przylegają pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze, stanowiące pozostałość po dawnych zabudowaniach klasztoru żeńskiego, w których w XVII wieku mieszkały mniszki ormiańskie. Niegdyś w kościele tym znajdowały się trzy ołtarze. Do dzisiaj zachował się chaczkar wmurowany w przyporę świątyni.

Do dzisiaj można zobaczyć w mieście inne ślady bytności Ormian, w tym zabytkową ormiańską studnię (XVIIIw.), ormiański dom handlowy (1479r.) oraz Basztę Ormiańską(1495r.).

Trudno jest jednoznacznie ustalić kiedy Ormianie Polscy ostatecznie opuścili Kamieniec Podolski. W chwili obecnej na terenie miasta istnieje dość liczna diaspora ormiańska, ale są to Ormianie przybyli w latach 80 – tych i 90 – tych XX wieku z terenów Armenii.

Ormianie odegrali oni zasadniczą rolę w dziejach Kamieńca. Przybyli tu już w XIII w. W czasach świetności miasta gmina ormiańska w Kamieńcu był drugą po Lwowie w Rzeczpospolitej, pod względem liczby mieszkańców. Pierwsza ormiańska świątynia p.w. Św. Mikołaja, zapewne drewniana, została wzniesiona w Kamieńcu około roku 1398 z fundacji Sinana Chutlubeja. Z czasem świątynia ta stała się zbyt ciasna dla wzrastającej liczebnie gminy. Jak podaje wielu autorów, w roku 1495 Ormianie wznieśli ze składek nowy murowany kościół, w którym przechowywali listy i przywileje królewskie, a także insygnia swojej wspólnoty – pieczęć i chorągiew. Po oblężeniu Kamieńca Podolskiego przez armię turecką sułtana Mehmeda IV w dniach 18-27 VIII 1672 miasto skapitulowało. Siedem największych świątyń chrześcijańskich w Kamieńcu zostało wówczas zamienionych na meczety. Kościół ormiański Św. Mikołaja przekształcono w meczet należący do wakfu Kara Mustafy, ówczesnego III wezyra i kajmakama. Dwudziestosiedmioletnia okupacja Kamieńca przez Turków i ostrzał artyleryjski miasta podczas prób jego odbicia przez Polaków doprowadziły kościół Św. Mikołaja do ruiny. Po odzyskaniu Podola przez Rzeczpospolitą w 1699 roku, świątynia pozostawała w gruzach jeszcze przez ponad pół wieku. Dopiero 28 IV 1756 zebrano odpowiednie środki i materiały i przystąpiono do odbudowy świątyni. Początkowo odprawiano w nim nabożeństwa w zreformowanym obrządku ormiańsko - katolickim, lecz wkrótce na skutek zaniku w mieście nacji ormiańskiej i połączenie jej z ludnością polska, zaczęto odprawiać msze w języku łacińskim i polskim. Kościół usytuowany był na przedłużeniu wschodniej pierzei Rynku ormiańskiego ku południowi, przy ul. Ormiańskiej (później gubernatorskiej, następnie Swirdłowa, obecnie Wirmeńskiej) na drugiej parceli licząc od Rynku. Do dziś otacza te parcele wysoki mur kamienny, do którego w części południowej przylegają pomieszczenia dawnych kupieckich składów, od północy – dom ormiańskiego duchowieństwa, zaś w północno-zachodnim narożniku parceli wznosi się masywna wieżowa dzwonnica. Kościół, ustawiony niegdyś w środkowej części parceli, był orientowany, fasadą zwrócony ku ulicy, murowany z ciosów kamiennych z dodatkiem cegły, tynkowany wapnem i podpiwniczony. W kościele było pięć ołtarzy. Ustawiony w prezbiterium późnobarokowy ołtarz główny, poświęcony przez arcybiskupa Jakuba Waleriana Tumanowicza w 1791 roku. Z nagrobków jakie kiedyś znajdowały się na cmentarzu przy ormiańskim kościele Św. Mikołaja zachowały się tylko nieliczne. Jedna płyta nagrobna – Mikołaja Czajkowskiego, sędziego i wójta nacji ormiańskiej, pochodząca z lat 60 XVIII wieku, pozostała przy fundamentach kościoła. Na początku lat 80 XIX wieku kościół należał do parafii rzymskokatolickiej, która liczyła 936 parafian. Ten stan rzeczy utrzymał się do rewolucji bolszewickiej 1917 roku. W roku 1921 władze komunistyczne wydały dekret o konfiskacie kosztowności z cerkwi i kościołów. Został wówczas ukryty wizerunek Matki Boskiej Ormiańskiej, zdobiące go wota, sukienki i korony oraz inne kosztowności kościoła. Przy ul. Ormiańskiej znajduje się także dzwonnica wybudowana w drugiej połowie XVI wieku. Usytuowana jest, w północno-zachodnim narożniku parceli kościoła Św. Mikołaja w taki sposób, że jej ściany licują się z murem otaczającym parcele. Ma pięć kondygnacji w obrębie kamiennego korpusu o łącznej wysokości 23m. Na parterze znajduje się kaplica, należąca obecnie do cerkwi prawosławnej. Kolejnym dziełem sakralnego budownictwa Ormian w Kamieńcu jest kościółek p.w. Zwiastowania N.M.P. Usytuowany jest na uboczu, w tzw. „zaułku mikołajowskim”, nad stromym spadkiem terenu, na parceli otoczonej kamiennym murem. Budowę tego kościółka ukończono około 1 IV 1597 roku. W południowej i zachodniej części działki do ogrodzenia przylegają pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze, stanowiące pozostałość po dawnych zabudowaniach klasztoru żeńskiego, w których w XVII wieku mieszkały mniszki ormiańskie. Niegdyś w kościele tym znajdowały się trzy ołtarze. Do dzisiaj zachował się chaczkar wmurowany w przyporę świątyni.

Do dzisiaj można zobaczyć w mieście inne ślady bytności Ormian, w tym zabytkową ormiańską studnię (XVIIIw.), ormiański dom handlowy (1479r.) oraz Basztę Ormiańską(1495r.). Trudno jest jednoznacznie ustalić kiedy Ormianie Polscy ostatecznie opuścili Kamieniec Podolski. W chwili obecnej na terenie miasta istnieje dość liczna diaspora ormiańska, ale są to Ormianie przybyli w latach 80 – tych i 90 – tych XX wieku z terenów Armenii.

sponsorzy i partnerzy: